Το παράδοξο του μαλάκα

Για να σταθεί ένα λογικό σύστημα αξιολόγησης προτάσεων, είναι υποχρεωμένο να ικανοποιεί κάποιες συγκεκριμένες απαιτήσεις. Μία απ' αυτές είναι η απαίτηση της "συνέπειας", που σημαίνει ότι τα αξιώματα και η λογική του συστήματος δεν πρέπει να οδηγούν σε αντιφάσεις. Μια συγκεκριμένη πρόταση θα πρέπει να μπορεί ν' αποδειχτεί αληθής ή ψευδής, όχι και τα δύο. Ας δούμε ένα παράδειγμα.

Πολλοί Έλληνες χαρακτηρίζουν συλλήβδην τους Έλληνες μαλάκες, πράγμα καθόλου φρόνιμο, όπως θα φανεί στη συνέχεια. Αν υποθέσουμε ότι η πρόταση:

"Οι Έλληνες είναι μαλάκες"

είναι αληθής, τότε εύκολα μπορεί να γίνει ο συλλογισμός:

"Οι Έλληνες είναι μαλάκες" και "Εγώ είμαι Έλληνας" ⇒ "Εγώ είμαι μαλάκας" ⇒ "Εγώ λέω μαλακίες" ⇒ "Η πρόταση "Οι Έλληνες είναι μαλάκες" είναι ψευδής" ⇒ "Οι Έλληνες δεν είναι μαλάκες"

ακολουθούμενος απ' τον συλλογισμό:

"Οι Έλληνες δεν είναι μαλάκες" και "Εγώ είμαι Έλληνας" ⇒ "Εγώ δεν είμαι μαλάκας"

Είναι σαφέστατη η ασυνέπεια. Δεν γίνεται οι Έλληνες και να είναι και να μην είναι μαλάκες, όπως δεν γίνεται κι εγώ και να είμαι και να μην είμαι μαλάκας. Μοιάζει με το παράδοξο του ψεύτη, θα το ονομάσουμε λοιπόν "παράδοξο του μαλάκα".

Πώς μπορεί να διορθωθεί; Ας κάνουμε μια μικρή τροποποίηση στην αρχική πρόταση:

"Οι Έλληνες είναι μαλάκες, εκτός από μένα"

Δύσκολο βέβαια να είναι όλοι οι Έλληνες μαλάκες, εκτός από έναν, ας υποθέσουμε όμως ότι αληθεύει. Αλλά τώρα θα μπορούσαμε να κάνουμε τον συλλογισμό:

"Οι Έλληνες είναι μαλάκες, εκτός από μένα" και "Ο πατέρας μου είναι Έλληνας" ⇒ "Ο πατέρας μου είναι μαλάκας"

Αν αυτό δεν μας ενοχλεί και δεν κινδυνεύουμε να φάμε κι ένα χέρι ξύλο απ' τον πατέρα μας, μπορούμε να σταματήσουμε εδώ. Διαφορετικά θα πρέπει να κάνουμε κι άλλη τροποποίηση στην αρχική πρόταση, εξαιρώντας και τον πατέρα μας. Και μπορούμε να συνεχίσουμε, εξαιρώντας όλους εκείνους που δεν θεωρούμε - ή δεν επιτρέπεται ή δεν τολμάμε να χαρακτηρίσουμε - μαλάκες (συγγενείς, φίλους, φίλους των φίλων, φίλους των φίλων των φίλων κ.ο.κ.). Ή θα μπορούσαμε ν' απορρίψουμε την αρχική πρόταση και να γίνουμε πολύ πιο συγκεκριμένοι. Αυτό νομίζω είναι και το καλύτερο. Αποφεύγουμε έτσι και το ενδεχόμενο να χαρακτηρίσουμε - άμεσα ή έμμεσα - μαλάκα τον εαυτό μας. Εκτός κι αν δεν μας απασχολεί.